De rat
“Het probleem wordt veelal door de mens zelf veroorzaakt.”
De rat is een van de succesvolste zoogdieren ter wereld en komt bijna overal ter wereld voor. Het is een nuttig en zeer intelligent dier en heeft ook zo zijn plek in de natuur zoals ieder dier. Het zijn opruimers want ze eten bijna alles. Wanneer echter de natuurlijke balans wordt verstoord kunnen ze door hun snelle voortplanting in relatief korte tijd een probleem gaan vormen. Dit wordt veelal door de mens zelf veroorzaakt. De rat leeft vaak in de buurt waar mensen wonen want daar is vaak voldoende voedsel voor de rat te vinden. Vooral in steden waar straat- en zwerfafval een ideale habitat voor de rat vormen.
“Heb je dieren, krijg je dieren”
Op het platteland zijn de dieren, met name in de winter, in en rondom stallen en mesthopen te vinden. Mest- en composthopen broeien van binnen en bieden de rat bij koude temperaturen warmte. Ook stallen zijn warm en vochtig. Men zegt ook wel eens op het platteland; “heb je dieren dan krijg je dieren” en met het laatste worden dan vaak de plaagdieren bedoeld zoals muizen en ratten. Dit komt omdat als je dieren houdt er voedselresten te vinden zijn voor de rat. Dat zie ik ook regelmatig bij mensen die hobbykippen houden. Hygiëne is daarom van essentieel belang om plaagdieren te voorkomen. Wanneer er weinig voedsel is voor de rat zal er ook niet snel een grote populatie ontstaan.
De meest voorkomende ratten in Nederland zijn de bruine rat (Noorse rat) en de zwarte rat (zolderrat, scheepsrat). De bruine rat heeft de zwarte rat voor een groot deel uit Nederland verdreven als dominanter soort. De zwarte rat komt voornamelijk alleen nog ten zuiden van de grote rivieren voor. Terwijl de bruine rat in vochtige ruimten leeft zoals in holen of onder gebouwen maakt de zwarte rat geen gangen en leeft in droge, holle ruimten zoals zolders of tussen muren of zelfs in bomen in warmere landen. De zwarte rat is kleiner dan de bruine rat, heeft een langere, ruigere vacht, grotere, dunner behaarde oren, grotere ogen en de langere, dunnere staart.
“Ratten kunnen dragers zijn van ziektes.”
De zwarte rat is de belangrijkste verspreider van de pest (veroorzaakt door de bacterie Yersinia pestis welke via de vlooien op de zwarte rat wordt overgedragen) en kan ook bij de overdracht van andere ziekten op de mens een rol spelen. Door de opkomst van de bruine rat is de pest ook grotendeels in Europa verdwenen. Ratten kunnen dragers zijn van ziektes. Voor mensen in Nederland is vooral de ziekte van Weil (leptospirose) een risico. De ziekte van Weil kun je krijgen als je contact hebt met (uitwerpselen van ) levende of dode ratten.
“De gezamenlijke reproductie van één paartje en hun nakomelingen kan in een jaar wel oplopen to tweeduizend dieren”
En zo’n populatie kan bij de ideale leefomgeving uitgroeien tot een kolonie. Bruine ratten planten zich het hele jaar voort. Een vrouwtjes rat is na 5-6 weken geslachtsrijp, de draagtijd is 21-23 dagen en baart dan 6-12 jongen afhankelijk van de omstandigheden. De voortplanting zal bij gelijke leefomstandigheden toenemen en er zullen meer jongen geboren worden wanneer de populatiedichtheid daalt, bijvoorbeeld door menselijk ingrijpen. Per jaar krijgen vrouwtjes op deze manier meer dan 30 jongen. Omdat deze al snel geslachtsrijp zijn, vanaf 6 weken, kan de gezamenlijke reproductie van een paartje en nakomelingen in een jaar wel oplopen tot tweeduizend dieren. Hiervan overleeft slechts een klein gedeelte het eerste jaar. De belangrijkste natuurlijke vijanden zijn marterachtigen en uilen en in stedelijk gebied de huiskat.
I
